حمایت اجتماعی

چگونه یک دوست خوب باشیم؟» این سوال بسیار کلی و عمومی است و پاسخ‌های بسیار زیادی می‌توان برای آن یافت.

بسیاری از صفت‌ها و رفتارهای مثبتِ شناخته‌شده مثل صداقت و وفاداری و یک‌رنگی و همدلی می‌توانند ویژگی‌های یک دوست خوب باشند. هم‌چنین تعریفی که ما از حمایت اجتماعی ارائه کردیم می‌تواند راهنمای خوبی برای تبدیل شدن به یک دوست خوب باشد (حمایت اجتماعی چیست):

• از نظر احساسی و عاطفی از دوست خود حمایت کنیم
• در حد توان خود، ابزارها و وسیله‌ها و امکاناتی را که به آن‌ها نیاز دارد در دسترسش بگذاریم
• اطلاعات و دانشی را که به کار او می‌آید در اختیارش قرار دهیم
• کمک کنیم تا شناخت بهتری از خودش پیدا کند و ارزیابی دقیق‌تری از خود داشته باشد

اما دوستی یک کارکرد دیگر هم دارد که نباید از آن غافل شویم. چیزی که در ادبیات روانشناسی از آن با عنوان سنجش جایگاه و اعتبار خویشتن یا Self-validation یاد می‌شود.

اگر این اصطلاح به‌نظرتان سخت و پیچیده می‌آید، کافی است کمی صبر کنید و این درس را بخوانید. مفهوم Self-validation بسیار ساده است و اگر به آن توجه داشته باشیم، چه در رابطه عاطفی و چه در رابطه با دوستان و همکاران و خانواده، می‌توانیم همراه بهتری باشیم و رابطه‌ی عمیق‌تر و ماندگارتری بسازیم.

افراد مهم زندگی شما چه کسانی هستند؟

ما انسان‌ها موجوداتی اجتماعی هستیم و بخشی از هویت خود را در تعامل با دیگران، کشف می‌کنیم و می‌شناسیم.

شاید به صورت تئوریک و روی کاغذ بتوانیم بگوییم که «من خودم را می‌شناسم» و «جایگاهم را می‌دانم» و «برای خودم ارزش قائل هستم» و «خودم را موجودی یکتا و منحصر‌به‌فرد می‌دانم.»

اما در دنیای واقعی نیاز داریم که دیگران هم «بودنِ ما» و «جایگاهِ ما» و «ارزشِ ما» را به رسمیت بشناسند و تأیید کنند. این همان چیزی است که از آن به عنوان Self-validation یا اعتبارسنجیِ خویشتن یاد می‌شود.

البته این حرف به آن معنا نیست که حرف و نظر و دیدگاهِ همه برای ما به یک اندازه مهم است و یا این‌که یک فرد ناآشنا و دور، می‌تواند با برخوردها و رفتارهایی که با ما دارد، بودنِ ما را نفی کند یا احساس بی‌ارزشی در ما القا کند و کاری کند که تصویر ذهنی‌ای که از خودمان داریم آسیب ببیند.

اما در زندگی همه‌ی ما کسانی هستند که برایمان مهم‌اند و نظر و دیدگاه‌شان درباره‌ی ما، روی قضاوتی که از خودمان داریم تأثیر می‌گذارد. از این افراد معمولاً با عنوان Significant Others نام برده می‌شود. در میان این گروه، شریک عاطفی و دوستان صمیمی، قطعاً از جمله‌ی مهم‌ترین‌ و تأثیر‌گذارترین افراد محسوب می‌شوند.

افراد مهمِ زندگیِ شما چه کسانی هستند؟

همین‌جا متوقف شوید و کمی فکر کنید. این افراد مهم یا Significant Others برای شما چه کسانی هستند؟‌

• کسانی که رأی و نظر و دیدگاه‌شان برایتان مهم است
• اگر شما و احساسات و رفتار و گفتارتان را تأیید کنند، احساس آرامش و امنیت را تجربه می‌کنید
• اگر نسبت به شما قضاوت منفی پیدا کنند، خودتان هم نسبت به خود احساس بدی پیدا می‌کنید
• مراقب هستید و دائماً بررسی می‌کنید تا ببینید درباره‌ی شما چه فکر می‌کنند و چه جایگاه و ارزشی برایتان قائل هستند

آیا من را می‌بینی و به رسمیت می‌شناسی؟

همان‌طور که افرادی هستند که برای شما مهم‌اند، شما هم احتمالاً در زندگی افراد دیگری نقشِ Significant Other را ایفا می‌کنید. کسانی هستند که نگاه‌شان به نگاه شما دوخته است تا ببینند درباره‌شان چه فکر می‌کنید و چه قضاوتی در مورد آن‌ها دارید. احتمالاً بسیاری از دوستان نزدیک شما در این گروه قرار می‌گیرند. هم‌چنین،‌ به فرض این‌که رابطه‌ی عاطفی محکم و عمیقی داشته باشید، شریک عاطفی شما از جمله‌ی همین افراد است و مدام با کمک رفتارها و گفتارهای شما، خودش را اعتبارسنجی (Validate) می‌کند. یعنی سعی می‌کند بر اساس رفتارها و گفته‌های شما نتیجه بگیرد که:

• آیا اصلاً من – برای او – به رسمیت شناخته می‌شوم؟
• آیا من – برای او – جایگاه والا و ارزشمندی دارم؟
• آیا احساسات و هیجانات من – توسط او – جدی گرفته می‌شود؟
• آیا باورها و دیدگاه‌های من – برای او – مهم است؟

برای این‌که دوست خوبی باشید، لازم است به دوست یا شریک عاطفی‌تان کمک کنید تا به نتیجه برسد که پاسخ پرسش‌های بالا، مثبت است.

در ادامه‌ی این درس، چند پیشنهاد در این باره می‌خوانیم .

اگر می‌خواهیم به دوست/شریک عاطفی خود کمک کنیم که خودش را validate کند، در اولین گام باید به او نشان بدهیم که او را می‌بینیم و به رسمیت می‌شناسیم.

موارد زیر نمونه‌ای از رفتارهایی هستند که می‌توانند این پیام را برای او ارسال کنند:

• وقتی حرف می‌زند، با تمام وجود به حرف‌هایش گوش کنیم و نشان دهیم که در آن لحظه، هیچ کار مهم‌تر و اولویت دیگری نداریم
• وقتی که سکوتش طولانی و نامتعارف می‌شود، حالش را بپرسیم و علت سکوتش را جویا شویم
• اگر قرار است مهمانی را به خانه دعوت کنیم، قبل از دعوت کردن مهمان، نظر او را بپرسیم. نه این‌که صرفاً به صورت ابلاغی و خبری بگوییم که قرار است فلانی به خانه‌مان بیاید
• تغییرات ظاهری‌اش را ببینیم و به او بگوییم که‌ آن‌ها را دیده‌ایم (تغییر لباس و پوشش، کوتاه یا بلند شدن مو و سایر تغییراتی که فکر می‌کنیم برای خودش مهم است یا انتظار دارد که آن‌ها دیده شود)
• علایق او را به خاطر بسپاریم و در انتخاب‌ها و تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها مد نظر قرار دهیم
• تا حد امکان از موازی‌کاری فاصله بگیریم. این‌که «من چایم را می‌ریزم و تو هم حرف‌هایت را بگو» شاید ایراد چندانی نداشته باشد. اما این‌که «من فعلاً چایم را نمی‌ریزم، چون می‌خواهم حرف‌های تو را دقیق‌تر بشنوم» پیام قوی‌تری را مخابره می‌کند

من احساسات و هیجانات تو را می‌بینیم و به رسمیت می‌شناسم

بخش دیگری از کمک به validation به حوزه‌ی احساسات و هیجانات مربوط می‌شود. در این حوزه ما دو وظیفه داریم:

• احساسات و هیجانات طرف مقابل را تشخیص دهیم
• به او توضیح دهیم که «احساسات و هیجاناتش» از نظر ما توجیه‌پذیر است و علت به وجود آمدن آن‌ها را درک می‌کنیم

فرض کنید دوست شما از یک اتفاق خشمگین شده است. به صورت طبیعی بسیاری از ما در چنین شرایطی به سراغ نفی احساسات می‌رویم. یعنی به او می‌گوییم «نباید عصبانی باشی. بی‌خودی عصبانی شده‌ای. خونسرد باش. آرام باش. من از تو انتظار نداشتم این‌طوری عصبانی شوی.»

شاید حرف شما درست باشد. اما این شیوه‌ی حرف زدن کمکی به validation نمی‌کند. دوست شما الان خشمگین است و انتظار دارد که دوست نزدیک و صمیمی‌اش، این خشم را درک کند (او دوست من است و من را می‌شناسد. پس حتماً باید بفهمد که من در چنین شرایطی عصبانی می‌شوم. او باید به این خشم من «اعتبار بدهد»).

توجه داشته باشید که درک کردن به معنای تأیید کردن نیست. درک کردن به این معناست که شما می‌فهمید در ذهن دوست‌تان چه گذشته و چه شده که خشمگین شده است.

پس مثلاً ممکن است شما به دوست خود چنین چیزی بگویی: «می‌فهمم که از دست … عصبانی هستی. احتمالاً فکر می‌کنی که قبلاً چقدر به … لطف کرده‌ای و هوایش را داشته‌ای و انتظار داشتی … هم این‌ رفتارها و لطف‌ها را به خاطر بسپارد و فراموش نکند.»

البته ممکن است در ادامه‌ی گفتگو به تدریج برایش توضیح دهید که «خشمگین بودن تو الان هیچ کمکی به بهبود وضعیت نمی‌کند و بهتر است خونسرد و آرام باشی» یا ممکن است تذکر دهید که «ابراز این خشم برای تو خوب نیست و بهتر است آن را حداقل در ظاهر، پنهان کنی.» حتی شاید بگویید که «تو آن زمان که به او محبت می‌کردی، انتظار جبران نداشتی و واقعاً به خاطر اصول و ارزش‌های خودت محبت کردی، پس الان هم باید در همان چارچوب به گذشته نگاه کنی.»

مهم نیست که بعداً و در ادامه چه می‌گویید. اما مهم است که در لحظات اول در نقش حلّال مسئله یا Problem-solver ظاهر نشوید. یک دوست در گام اول از نزدیک‌ترین دوست خود انتظار دارد که احساسات او را «به رسمیت بشناسد» و به Self-validation کمک کند. هر اقدام دیگری و ایفای هر نقش دیگری در اولویت دوم قرار دارد.

کمک در validation صرفاً به احساسات منفی محدود نمی‌شود، بلکه در احساسات و هیجانات مثبت هم معنا پیدا می‌کند.

فرض کنید دوست / شریک عاطفی شما پیامی تحسین‌آمیز از همکارش گرفته و به خاطر آن احساس غرور می‌کند. او با هیجان این پیام را برای شما می‌فرستد و توضیح می‌دهد که چقدر خوشحال شده و عمیقاً غرور را در درون خود تجربه کرده است.

ممکن است آن پیام، چندان هم مهم نباشد یا به نظرتان دوست‌تان تفسیری اغراق‌آمیز از آن پیام داشته است. اما مهم است که با او همراهی کنید و نشان دهید که تفسیر او را درک می‌کنید و احساس مثبت او را به رسمیت می‌شناسید.

این‌که بعدها بخواهید درباره‌ی برداشت خود از آن پیام با او حرف بزنید یا نه،‌ انتخاب و تصمیم متفاوتی است. اما به عنوان یک دوست وظیفه دارید به شکلی حرف بزنید و رفتار کنید که دوست شما،‌ دفعه‌ی بعد هم با حس امنیت کامل از هیجانات خودش با شما حرف بزند و بداند که حمایت شما را کسب خواهد کرد.

من باورهای تو را به رسمیت می‌شناسم

طبیعی است که ما برخی از باورها و نگرش‌های دوست / شریک عاطفی خود را قبول نداشته باشیم یا حتی در دل خود آرزو کنیم که او این باورها را تغییر دهد (یا به گمان ما: اصلاح کند).

اما به خاطر داشته باشیم که نمی‌شود هر روز و هر لحظه با دوست خود بنشینیم و بحث کنیم و به سبک مناظره‌های رسمی که در رسانه‌ها می‌بینیم، برای حرف‌ها و باورهای خود دلیل و حجت بیاوریم و غلط بودن و نادرست بودن باورهای او را گوشزد کنیم.

در رابطه‌ی دوستی،‌ انتظارات متفاوتی حاکم است و دوست ما انتظار دارد حتی به‌رغم تفاوت دیدگاه‌ها و باورها، تلقی او از جهان اطراف را به رسمیت بشناسیم.

تلاش برای تغییر و تعدیل و اصلاح باورهای یک دوست، باید بسیار ظریف‌تر و آرام‌تر و حساب‌شده‌تر باشد. شاید ما به تدریج بکوشیم او را در معرض افراد و اطلاعات و مطالبی قرار دهیم که فکر می‌کنیم دانش و نگرش او را تغییر می‌دهد. اما در تمام این فرایند هم باید این حق را برایش قائل باشیم که باورهای خود را حفظ کند و از ما تأیید بگیرد که «حق دارد باورهای خودش را داشته باشد.»

دوستی یعنی حفظ یک تعادل دشوار

بسیاری از ما فکر می‌کنیم دوستی واقعی و عمیق این است که به چشم و گوش و مغز دوست‌مان تبدیل شویم. کمک کنیم که او بهتر ببیند و بهتر بشنود و بهتر بفهمد و تصمیم بگیرد. کمک کنیم که انتخاب‌های بهتری داشته باشد و مسیر بهتری را در کار و زندگی‌اش طی کند. قطعاً همه‌ی این‌ها مهم است. مطمئناً دوست ما هم چنین نگرشی را تحسین می‌کند و قدر این تلاش‌ها را خواهد دانست.

اما این فقط یک سمت ماجراست. سمت دیگر رابطه این است که دوست ما نیاز دارد که گفتار و رفتار و نگرش و هیجانات و باورهای فعلی‌اش هم درک شود و به نتیجه برسد که «من اعتبار دارم» و «حرف و احساس و عواطفم توسط عزیزترین و مهم‌ترین کسانی که دارم تأیید می‌شود.»

اگر بخواهیم همیشه در نقش مرشد و راهنما و تحلیل‌گر و حلّال مسئله ظاهر شویم، او نمی‌تواند اعتبار خودش را به کمک ما تأیید کند و احتمالاً به سمت دیگران خواهد رفت تا این تأیید را از آن‌ها دریافت کند. اگر هم همیشه بخواهیم در نقش تأییدکننده‌ی همراه ظاهر شویم، نقش خود را در رشد و توسعه و بهبود زندگی او کمرنگ کرده‌ایم و این هم در بلندمدت نمی‌تواند مفید و سازنده باشد. هنر یک دوست خوب، حفظ تعادل بین این دو رفتار است.