مسیر شغلی

حدود هفتاد سال است که محققان به شکل نظام‌مند و ساختاریافته بر روی تحمل ابهام یا Tolerance for Ambiguity کار می‌کنند .

آن‌ها در این مدت کوشیده‌اند قدرت تحمل ابهام را تعریف کرده و نقش آن را در زندگی شخصی و مسیر شغلی بررسی کنند. بسیاری از این مطالعات و تحقیقات به نکته‌ی مشابهی رسیده‌اند و آن این‌که توانایی تحمل ابهام می‌تواند در موفقیت شغلی، رضایت از زندگی و حتی سلامت، نقش مهمی ایفا کند.

چرا تحمل ابهام مهم است؟

محیط‌های کار امروزی، سرشار از ابهام هستند:

• با افرادی روبه‌رو می‌شویم که آن‌ها را به خوبی نمی‌شناسیم؛
• وظایفی را بر عهده می‌گیریم که به شکل شفاف و دقیق تعریف نشده‌اند؛
• هنگام تصمیم گیری با گزینه‌هایی مواجه هستیم که تبعات آن‌ها را به شکل صریح و دقیق نمی‌دانیم؛
• با کسانی شریک می‌شویم که اصول و ارزش‌هایشان را نمی‌دانیم و به شکل کامل نمی‌شناسیم؛
• سرنوشت شغلی‌مان با تصمیم‌ها و اراده‌ی مدیری گره می‌خورد که سرنوشت شغلی خودش در ابهام است؛
• با بازاری کار می‌کنیم که پاسخش به محصول ما مشخص نیست؛
• در اقتصادی فعالیت می‌کنیم که تصویری از فردای آن در دست نیست.

به فهرست بالا می‌توانید ده‌ها مورد دیگر بیفزایید. کافی است کمی به این ابهام‌ها فکر کنید تا سرگیجه بگیرید و احساس ناتوانی را تجربه کنید. همه‌ی ابهام‌ها را هم نمی‌توان با محاسبه و ملاحظه و تحلیل، از بین برد و کم‌رنگ کرد. گاهی اوقات چنان در این تحلیل‌ها گم می‌شویم که می‌توان گفت «در اثر تحلیل فراوان فلج می‌شویم» (Paralysis by Analysis).

این‌جاست که باید ابهام را به عنوان یکی از ویژگی‌های زندگی شخصی و شغلی بپذیریم و با آن کنار بیاییم. همان مهارتی که از آن با عنوان قدرت تحمل ابهام نام می‌برند.

وقتی تحمل ابهام نداریم…

کسانی که تحمل ابهام ندارند، هر گونه ابهامی را در محیط، در اطلاعات، در برنامه‌ریزی و در تصمیم‌گیری، یک «تهدید» تلقی می‌کنند. این گونه افراد ابهام را نه به عنوان یک واقعیت ناگزیر بلکه به عنوان یک خطر قابل اجتناب تلقی می‌کنند و می‌کوشند به هر شیوه‌ی ممکن (حتی شیوه‌های غیرعقلانی و نامعقول) از ابهام فرار کنند:

شوق دسته‌بندی

دسته‌بندی و طبقه‌بندی، یکی از روش‌های رایج برای فرار از ابهام است. فرض کنید قرار است یک همکار تازه به واحد شما اضافه شود و در حال انجام مصاحبه شغلی هستید.

هر فردی که به عنوان مصاحبه‌شونده روبروی شما می‌نشیند، یک «علامت سوال بزرگ» محسوب می‌شود. شما باید حوصله به خرج دهید و با او گفتگو کنید و به تدریج او را بشناسید. این واقعیت هم وجود دارد که حتی در پایان مصاحبه،‌ هم‌چنان شناخت چندانی از او نخواهید داشت و فقط می‌توانید تا حدی، ویژگی‌های او را حدس بزنید.

کسی که قدرت تحمل ابهام ندارد، نمی‌تواند این «علامت سوال» را پیش چشم خودش ببیند. او باید سریع این فرد را در یکی از دسته‌هایی که می‌شناسد قرار دهد: «این هم مانند فلانی است. اگر مانند فلانی نیست، پس مانند همکار قدیمی‌مان است. اگر شبیه او نیست، پس مثل سرپرست قبلی واحد فروش است. شاید هم شبیه … باشد.»

چنین فردی نمی‌تواند به سادگی بپذیرد که: «او مانند خودش است. شاید به سادگی در هیچ‌یک از دسته‌هایی که من می‌شناسم نگنجد. شاید با هیچ‌کدام از تیپ‌های شخصیتی که من یاد گرفته‌ام،‌ هم‌خوان نباشد. بکوشم ابهام را تحمل کنم و از پیش داوری فاصله بگیرم. من می‌توانم یک ساعت بدون این‌که درباره‌ی این فرد داوری کنم، به حرف‌هایش گوش بدهم و سپس تصمیم بگیرم.»

تصویر و تصور سیاه و سفید از دیگران

همه این را شنیده‌ایم که غالب انسان‌ها، نه سیاه‌اند و نه سفید؛ بلکه خاکستری هستند. در همه‌ی آن‌ها خوبی‌ها و بدی‌هایی وجود دارد و باید این ترکیبِ «خوب و بد» را به عنوان یک واقعیت بپذیریم.

اما این‌ها را کسی متوجه می‌شود که قدرت زیادی در تحمل ابهام دارد. کسانی که تحمل ابهام آن‌ها ضعیف است، نمی‌توانند ترکیب خوبی و بدی را در دیگران ببینند. بالاخره فلانی یا خوب است یا بد. یا باید همه‌ی ویژگی‌های خوب را داشته باشد یا اگر ندارد، احتمالاً همه‌ی ویژگی‌های بد در او جمع شده است.

تحمل ابهام پایین باعث می‌شود که علاقه‌ها به سرعت شکل بگیرند و بسیار سریع هم به نفرت تبدیل شوند. با دیدن نخستین نشانه‌های خوب، به طرف مقابل اعتماد می‌کنیم و با مشاهده‌ی نخستین سیگنال منفی، تمام خوبی‌ها را به فراموشی می‌سپاریم.

برای کسی که نمی‌تواند ابهام را تحمل کند، سخت است دیگران را در میانه‌ی طیف در نظر بگیرد و همیشه به شکل خاکستری در ذهن‌ خود تصور کند.

گریز از فرصت‌ها و گزینه‌های ناآشنا

اگر نتوانیم ابهام را به سادگی تحمل کنیم، طبیعتاً میلی به گزینه‌های ناآشنا نخواهیم داشت:

• در سفر، همیشه مقصدی را انتخاب می‌کنیم که پیش از این انتخاب کرده‌ایم؛
• در کارهای تیمی همیشه گزینه‌هایی را برمی‌گزینیم که پیش از این آن‌ها را آزموده‌ایم؛
• در مذاکره برای انتخاب شرکت همکار، همیشه به سراغ شرکتی می‌رویم که قبلاً با آن کار کرده‌ایم؛
• در انتخاب نرم‌افزار، سراغ راهکاری می‌رویم که پیش از آن مشابه‌اش را به کار گرفته‌ایم؛
• در انتخاب موقعیت شغلی، به سراغ موقعیت‌هایی می‌رویم که قبلاً تجربه‌ی آن‌ها را داشته‌ایم.

درک این نکته دشوار نیست که شاید با این شیوه، جلوی برخی شکست‌ها را بگیریم، اما بسیاری از فرصت‌های موفقیت را هم از دست خواهیم داد.

شتاب در تصمیم‌گیری

«بالاخره یکی از گزینه‌ها را انتخاب کنیم و خودمان را خلاص کنیم.»

این جمله‌ای است که ممکن است شما هم آن را شنیده باشید. کسانی که تحمل ابهام پایینی دارند، وقتی با چند گزینه رو‌به‌رو می‌شوند و نمی‌توانند یکی را انتخاب کنند، آزار می‌بینند.

دانش تصمیم‌گیری به ما می‌گوید که در بسیاری از تصمیم‌ها، می‌توان بازه‌ی زمانی مشخصی را در نظر گرفت تا اطلاعات‌مان کامل‌تر شود (البته این بازه نباید آن‌قدر طولانی باشد که فرصت تصمیم‌گیری درست از بین برود). اما برای بعضی از ما، فشار ابهام آن‌قدر زیاد است که نمی‌توانیم آن را تحمل کنیم. به همین علت با خود می‌گوییم: «سریع‌تر تصمیم بگیرم که خلاص شوم.»

این شتاب در تصمیم‌گیری می‌تواند در استخدام، استعفا، طرح یک پیشنهاد با مدیریت یا هر جای دیگری اتفاق بیفتد.

هر زمان احساس کردید که بار تصمیم‌گیری بر شانه‌هایتان سنگینی می‌کند و حاضرید بدون تحلیل، فقط با انتخاب یک گزینه خود را رها کنید، یک لحظه بیشتر فکر کنید و بگویید: «آیا واقعاً در این‌جا نیازمند یک تصمیم‌گیری سریع هستم؟ یا فشار ابهام را نمی‌توانم تحمل کنم و می‌خواهم زودتر از شرّ بار تصمیم‌گیری رها شوم؟»

آزار دیدن از تغییرات و رویدادهای پیش‌بینی‌نشده

هر چقدر هم سعی کنیم تقویم خود را درست بچینیم و جلسات و برنامه‌ها را به دقت برنامه‌ریزی کنیم، در عمل اتفاق‌هایی می‌افتد که برنامه‌ریزی ما را به هم می‌زند:

• یک نفر دیر به جلسه می‌رسد و جلسه با تأخیر آغاز می‌شود؛
• در میانه‌ی جلسه، گفتگویی در می‌گیرد و کل جلسه از مسیر خود منحرف می‌شود؛
• با وجودی که قرار بوده امروز زودتر به شرکت برویم، فرزندمان مریض می‌شود و مجبور می‌شویم ابتدا او را به مرکز درمانی برسانیم؛
• قیمت ارز تغییر می‌کند و تمام قیمت‌گذاری‌هایی که انجام داده بودیم، بی‌معنا می‌شود؛
• یک دستورالعمل جدید دولتی ابلاغ می‌شود و تمام حساب و کتاب کارهای ما را در هم می‌ریزد.

هیچ تردیدی نیست که چنین اتفاق‌هایی آزاردهنده هستند. ولی ما در همان زمان برنامه‌ریزی هم می‌دانسته‌ایم که همیشه ابهام‌هایی وجود دارد و احتمال دارد همه چیز در یک لحظه به هم بریزد. شاید بتوان بخشی از خسارت این ابهام‌ها را با برنامه‌ریزی بهتر و در نظر گرفتن حاشیه‌ی ایمنی کاهش داد، اما هرگز نمی‌توان آن‌ها را به صورت کامل حذف کرد.

تلاش برای کاهش ابهام‌ها ضروری است، اما پذیرش این واقعیت هم که ابهام‌ها هرگز به طور کامل محو نمی‌شوند، خود نشان از پختگی دارد و باید این را به تدریج برای خودمان جا بیندازیم.

چه کنیم تا تحمل ابهام‌مان افزایش پیدا کند؟

متأسفانه یک راه حل ساده و فشرده وجود ندارد که بگوییم: «این کار را انجام دهید تا تحمل ابهام‌تان مثلاً ۲۰٪ افزایش پیدا کند.»

اما یک نکته‌ی مثبت هم وجود دارد: همین که با پدیده‌ای به اسم Tolerance of Ambiguity آشنا شوید، این پتانسیل در شما به وجود می‌آید که آن را افزایش دهید. چون از این به بعد می‌توانید آگاهانه‌تر رفتار کنید.

قطعاً این بار هم اگر کسی با تأخیر به جلسه رسید، به او تذکر می‌دهید و از او می‌خواهید این رفتار را تکرار نکند. اما هم‌زمان می‌توانید مراقب باشید که اعصاب‌تان به هم نریزد و به خودتان بگویید: «من باید بپذیرم که همیشه همه چیز آن‌طور که می‌خواهم پیش نمی‌رود.»

هنوز هم ممکن است در گفتگو با یک همکار جدید، وسوسه شوید که درباره‌اش پیش‌داوری کنید. اما می‌توانید به خودتان بگویید: «من این قدرت را دارم که در حد چند روز، ابهام را تحمل کنم و سپس، بر اساس داده‌های بیشتر درباره‌ی او قضاوت کنم.»

هم‌چنان ممکن است یک تصمیمِ باز با چند گزینه روی میز آزارتان دهد. اما این‌بار می‌توانید به خودتان بگویید: «به عنوان تمرینی برای افزایش تحمل ابهام، چند ساعت بیشتر فکر می‌کنم و سپس تصمیم می‌گیرم.»

پیشنهاد ما این است که قبل از تصمیم‌ها و رفتارهای مهم، لحظه‌ای با خودتان فکر کنید و از خود بپرسید: «یک فرد با تحمل ابهام بالا در این‌جا چه می‌کند؟ من هم سعی کنم همان کار را انجام دهم.»

شاید هم بتوانید چند میکرواکشن‌ (اقدامک‌) ساده طراحی کنید و آن‌ها را انجام دهید. مثلاً هنگام انتخاب رستوران یا کافه، اولویت را به جایی بدهید که قبلاً نرفته‌اید. یا در سفارش دادن غذا و نوشیدنی، به سراغ گزینه‌هایی بروید که قبلاً انتخاب نکرده‌اید.

فراموش نکنید که چنین اقدام‌هایی قرار نیست مستقیماً روی «تحمل ابهام» شما تأثیر بگذارند و به شکلی معجزه‌آسا از شما فرد دیگری بسازند. اما همین تمرین‌های کوچکِ موردی باعث می‌شوند که تحمل ابهام به مسئله‌ و دغدغه‌ی شما تبدیل شود. مهم است که «زندگی با ابهام» به یکی از چالش‌های زندگی روزمره‌ی شما تبدیل شود.

مشارکت در بحث

وضعیت شما از نظر تحمل ابهام چگونه است؟