میس‌اینفورمیشن (Misinformation)
احتمالاً شما هم با جملۀ «هیچ‌وقت علائم بیماری خود را گوگل نکنید» آشنا هستید. به احتمال زیاد تا‌به‌حال این کار را انجام داده‌اید و بعد با خواندن انواع نظرات در سایت معروف «نی‌نی سایت»، به این نتیجه رسیده‌اید که متأسفانه فقط ۳ روز دیگر به پایان زندگی‌تان باقی مانده است. درواقع شما با اطلاعاتی از شکل میس‌اینفورمیشن (Misinformation) روبه‌رو شده‌اید.
جالب است نه؟ و حتی شاید کمی هم ترسناک! شما با اطلاعاتی مواجه شدید که نمی‌دانید درست است یا غلط، ولی ذهنتان را به‌شدت مشغول کرده و به‌شدت میل به باورکردن آن دارید. درنهایت هم با مراجعه به پزشک متوجه می‌شوید که بیشتر چیزهایی که خواندید مبنای علمی نداشته و شما فقط دچار یک سردرد ساده بوده‌اید که با کمی تمرینات تنفسی رفع می‌شده است
میس‌اینفورمیشن چیست؟
به اطلاعات نادرستی که در انواع رسانه‌های سنتی و دیجیتال پخش می‌شود میس‌اینفورمیشن (Misinformation) می‌گویند؛ صرف‌نظر از اینکه انتشار این اطلاعات با هدف گمراه‌کردن افراد گره خورده باشد یا نه. جملۀ قبلی اهمیت زیادی دارد؛ زیرا در بیشتر مواقع میس‌اینفورمیشن بدون قصد ضرررساندن و گمراه‌کردن، توسط افراد عادی بازنشر می‌شود.
انتشار اطلاعات نادرست اغلب در زندگی روزمرۀ ما اتفاق می‌افتد. ما انسان‌ها عاری از اشتباه نیستیم. همۀ ما چیزهایی را فراموش می‌کنیم، جزئیات را اشتباه می‌شنویم یا وقایع را به‌طور کامل به خاطر نمی‌آوریم. با این حساب، اگر شما اطلاعاتی را منتشر می‌کنید که اشتباه است، اما واقعاً نمی‌دانید که اشتباه است و قصد ضررزدن به کسی را ندارید، بنابراین از نظر فنی میس‌اینفورمیشن را منتشر کرده‌اید.
به‌طور مثال ممکن است دعوت‌نامۀ جشنی را دریافت کرده باشید که ساعت ورود به آن ۸ شب ذکر شده باشد. دوست شما که اتفاقاً او هم به جشن دعوت شده است خیلی بی‌مقدمه و چند روز بعد از شما ساعت شروع جشن را می‌پرسد. شما در پاسخ به او می‌گویید: «ساعت ۹!» جواب شما اشتباه بود و به او اطلاعات غلطی دادید؟ بله! قصد شما دروغ‌گفتن و ضرررساندن به دوستتان بود؟ نه! ولی متأسفانه شما میس‌اینفورمیشن منتشر کرده‌اید.
اما مثال‌های میس‌اینفورمیشن به دعوت‌نامۀ جشن محدود نمی‌شود. امروزه به دلیل گسترش رسانه‌های دیجیتال و اینترنت، دولت‌ها، رسانه‌ها، برندها و… با میس‌اینفورمیشن‌ها چالش پیدا کرده‌اند؛ زیرا می‌دانند که اگر جلوی انتشار این اطلاعات بدون قصد و غرض را نگیرند، در مرحلۀ بعد باید با دیس‌اینفورمیشن (Disinformation) دست‌وپنجه نرم کنند.
تفاوت میس‌اینفورمیشن و دیس‌اینفورمیشن چیست؟
هروقت صحبت از میس‌اینفورمیشن می‌شود، کلمۀ دیس‌اینفورمیشن هم کنار آن قرار می‌گیرد و حتی بیشتر اوقات و به‌اشتباه این دو کلمه به‌جای هم استفاده می‌شوند. قبل از هر توضیحی با این جمله شما را برای توضیح بهتر تفاوت این دو کلمه آماده می‌کنیم: «هر گردویی گرده، ولی هر گردی گردو نیست».
میس‌اینفورمیشن نوعی از اطلاعات غلط است که لزوماً قصد ضرررساندن به افراد را ندارد؛ ولی برعکس، دیس‌اینفورمیشن اطلاعات غلطی است که آگاهانه و با قصد ضربه‌زدن به گروه‌های هدف مختلف جامعه ساخته شده است. پس با این حساب هر دیس‌اینفورمیشنی حتماً میس‌اینفورمیشن است، ولی لزوماً هر میس‌اینفورمیشنی دیس‌اینفورمیشن نیست.
نکتۀ مهمی که درخصوص دیس‌اینفورمیشن وجود دارد این است که ظرفیت بیشتری برای تحت‌تأثیرقراردادن افکار عمومی درجهت تخریب ابعاد مختلف یک جامعۀ پویا و سالم دارد. دیس‌اینفورمیشن ممکن است انتخابات، انقلاب‌ها، مریضی‌های واگیردار مثل کرونا و… را تحت‌تأثیر نیت بدی که پشت خود پنهان کرده، بگذارد.
نکتۀ مهم: میس‌اینفورمیشن ظرفیت این را دارد که به دیس‌اینفورمیشن تبدیل شود.
تفاوت میس‌اینفورمیشن و دیس‌اینفورمیشن چیست؟
انواع مختلف میس‌اینفورمیشن و دیس‌اینفورمیشن شبیه هم هستند، ولی چیزی که آن‌ها را از هم متفاوت می‌کند، نیت پشت انتشارشان است. در ادامه به ۷ نوع رایج آن اشاره می‌کنیم.
1) طنز و تقلید: قصدی برای آسیب به کسی ندارد، ولی ظرفیت فریب‌دادن را دارد
قرار نیست همۀ میس‌اینفورمیشن‌ها مضر باشند؛ برخی از آن‌ها به‌معنای واقعی فقط ساخته شده‌اند تا افراد بخوانند، ولی متأسفانه عده‌ای به‌سادگی فریب این نوع از میس‌اینفورمیشن‌ها را می‌خورند.
یک مثال خوب برای این‌گونه از خبرها کانال‌های خبری‌ای هستند که اخبار کانال‌های خبری موثق را فوراً و با چاشنی طنز و کمی ویرایش بازنشر می‌کنند.
2) خبرها و آمارهای ناکافی: زمانی که تیتر، عکس و کپشن با کل محتوا بی‌ارتباط یا کم‌ارتباط است
گاهی‌اوقات روزنامه‌ها، مجلات و برنامه‌های تلویزیونی معتبر اخباری را منتشر می‌کنند که واقعی است، اما نحوۀ ارائۀ آن گمراه‌کننده است؛ مثلاً ممکن است یک روزنامۀ معتبر در تیتری ادعا کند که شکر به اندازۀ کوکائین و هروئین اعتیادآور است.
این یک تیتر بسیار ترسناک است؛ این‌طور نیست؟! و احتمالاً نظر شما را جلب کرده است. اما هنگامی که شروع به خواندن خبر کامل می‌کنید، متوجه می‌شوید وجود این نظریه فقط در موش‌ها اثبات شده است، نه انسان‌ها. محتواهایی از این دست بیشتر برای گرفتن کلیک3 بیشتر تولید می‌شوند. آن‌ها تیترهای جذابی دارند، ولی همیشه کل داستان را به شما نمی‌گویند.
3) اخباری با ساختار نه‌چندان درست: زمانی که خبر درست است ولی محتواهای مربوط به خبر با آن تطابق ندارند
حتماً شما هم با خبرهایی مواجه شده‌اید که تیتر و عکس آن‌ها در نگاه اول به‌شدت مرتبط به نظر می‌رسیده‌اند، اما چند روز بعد متوجه شده‌اید که عکس برای چند سال پیش بوده است. این اتفاق به‌خصوص در موقعیت‌های سیاسی و اجتماعی بیشتر دیده می‌شود؛ مثلاً ممکن است دربارۀ جنگ، عکس یک کودک بی‌خانمان و در حال گریه را ببینید، ولی موقعی که به‌شکلی معکوس عکس را جست‌وجو می‌کنید، متوجه می‌شوید که عکس کودک مربوط به جنگ نیست، بلکه مربوط به زلزلۀ شدیدی است که چند سال پیش اتفاق افتاده است.
این اخبار به‌طور کامل اشتباه نیستند، ولی محتواهای تکمیل‌کنندۀ آن‌ها مثل عکس یا ویدئوها به خبر اصلی ربطی ندارند و فقط برای تحت‌تأثیرقراردادن بیشتر مخاطب منتشر می‌شوند
4) اخبار دغل‌بازانه: وقتی که منبع خبر خود را به‌جای یکی از منابع اصلی خبر جا می‌زند
برخی از سایت‌های خبری جعلی سعی می‌کنند که وانمود کنند سایتی متعلق به خبرگزاری‌های رسمی هستند؛ اما چگونه می‌توانید این سایت‌های تقلبی را شناسایی کنید؟ گاهی این کار دشوار است، اما غیرممکن نیست. با بررسی URL سایت‌هایی که خبر برای بار اول از آن‌ها منتشر شده است متوجه می‌شوید که با سایت خبری اصلی مواجه هستید یا نه.
به‌طور مثال، سایت خبرگزاری ایسنا که با آدرس isna.ir شناخته می‌شود، جزو منابع پذیرفته‌شده و رسمی خبری در ایران است. ممکن است به اسم این سایت، خبری منتشر شود و لوگوی این خبرگزاری هم روی عکس مربوط به خبر زده شود. شما به هر دلیلی به این خبر مشکوک می‌شوید. زمانی که روی لینک خبر کلیک می‌کنید، متوجه می‌شوید که لینک سایت به‌جای اینکه isna.ir باشد isnaus.ir است. اینجاست که متوجه می‌شوید با سایتی کلاهبردار و دغل‌باز طرف هستید.
5) اخبار من‌درآوردی: اخباری جعلی که با هدف فریب‌دادن کوتاه‌مدت افراد ساخته شده‌اند
برخی از اخبار به ساده‌انگارانه‌ترین حالت ممکن ساخته شده‌اند و هیچ مبنایی در واقعیت ندارند. اگر کمی در خواندن این اخبار دقیق شوید، با همان نگاه اول متوجه می‌شوید که واقعی نیستند. یکی از راه‌های تشخیص اخبار جعلی این است که افراد کمی آن‌ها را منتشر می‌کنند. مثلاً ممکن است خبری بخوانید مبنی بر اینکه ۱۰۰۰۰ فلامینگو در اتفاقی نادر به غرب تهران مهاجرت کرده‌اند.
احتمالاً با نگاه اول به این خبر متوجه می‌شوید که فردی بی‌مزه یا بیکار آن را منتشر کرده است؛ فلامینگوها در ایران آن‌قدرها هم زیاد نیستند و آب‌وهوای تهران برای فلامینگوها مناسب نیست و… . اگر خبر واقعی بود، دوستانتان که ساکن غرب تهران هستند حتماً در شبکه‌های اجتماعی عکس فلامینگوها در دریاچۀ چیتگر را به اشتراک می‌گذاشتند. بهترین روش در برخورد با این اخبار این است که سریع از آن‌ها عبور کنید.
6) اخبار گمراه‌کننده: اطلاعات نادرست دربارۀ یک موضوع جمعی یا فردی برای پاپوش‌دوختن و دسیسه‌ساختن
محتوای گمراه‌کننده دشوارترین نوع اخبار جعلی برای کشف است. محتوای گمراه‌کننده می‌تواند به بسیاری از اخبار واقعی راه پیدا کند و حتی در خبرگزاری‌ها و رسانه‌های رسمی هم منتشر شود. دلیل اینکه کشف این شکل از اطلاعات بسیار دشوار است این است که برای تشخیص درست یا غلط بودن آن، به نوعی تخصص یا دانش درمورد یک موضوع خاص نیاز است.
معمولاً این اخبار با جزئیات زیادی از قبیل آمارها، اسامی افراد واقعی، نشان‌دادن مکان‌های جغرافیایی، نشان‌دادن تاریخ و… منتشر می‌شوند. بهترین راه تشخیص این اطلاعات این است که صبر کنید تا متخصصان و منابع رسمی راجع به صحت و سقم آن نظر دهند. پیشنهاد می‌کنیم با وجود واقعی به نظر رسیدن، برای انتشار آن کمی صبوری به خرج دهید.
7) اخبار دست‌کاری‌شده: وقتی که خبر اصلی، به‌منظور فریب‌دادن، از جهات مختلف دست‌کاری می‌شود
این اتفاق بیشتر در انتشار خبرهایی می‌افتد که با تصویر همراه هستند. مثلاً ممکن است ببینید که رئیس‌جمهوری کراوات رئیس‌جمهور دیگری را با حالتی خصمانه در دست گرفته است. این تصویر ممکن است با تیتر جنجالی «دعوای رئیس‌جمهور چین و فرانسه» منتشر شود.
عکسی که می‌بینید به‌شدت واقعی به نظر می‌رسد، ولی زمانی که دقت کنید متوجه می‌شوید یک گرافیست حرفه‌ای با نرم‌افزار فتوشاپ و با استفاده از عکس‌هایی که از دیدار دو رئیس‌جمهور منتشر شده است، حرکت دست رئیس‌جمهور فرانسه را با زاویۀ کراوات کج و آویزان‌شدۀ رئیس‌جمهور چین تطبیق داده و عکس جدیدی ساخته است که هر شخصی را گمراه می‌کند.
این اخبار بیشتر با هدف فریب‌دادن ذهن‌ها درجهت اهداف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی منتشر می‌شوند.
چرا باید به میس‌اینفورمیشن اهمیت دهیم؟
۴ دلیل زیر مهم‌ترین مواردی هستند که توضیح می‌دهند چرا میس‌اینفورمیشن و جلوگیری از انتشار آن اهمیت دارد.
1) شما سزاوار حقیقت هستید
فارغ از نیت پخش‌کنندۀ محتوا، وقتی اخبار جعلی می‌خوانید، به‌نحوی به شما توهین می‌شود. پخش‌کنندۀ محتوا باید برای هوش شما ارزش قائل شود. این ارزش‌قائل‌شدن یعنی اینکه منتشرکنندۀ محتوا باید بداند شما می‌توانید تفاوت بین اطلاعات نادرست و حقایق را تشخیص دهید و اجازه نمی‌دهید توسط دیگرانی که می‌خواهند عقاید شما را تحت‌تأثیر قرار دهند، فریفته شوید.
2) میس‌اینفورمیشن اعتبارتان را از بین می‌برد
اگر پایۀ استدلال‌هایی را که می‌کنید براساس اطلاعات غلط بسازید و آن‌ها را در رسانه‌های مختلف منتشر کنید، مردم در میان‌مدت و طولانی‌مدت اعتماد خود را به محتوای شما از دست می‌دهند.
3) میس‌اینفورمیشن به افراد آسیب می‌زند
میس‌اینفورمیشن‌ها ظرفیت این را دارند که به‌شکلی جدی به سلامت روحی و جسمی افراد آسیب بزنند. یکی از حوزه‌هایی که میس‌اینفورمیشن‌ها در آن به‌شدت دیده می‌شوند، حوزۀ پزشکی است. برای مثال، افسانه‌هایی مثل اینکه واکسن باعث اوتیسم می‌شود یا ماسک از کرونا جلوگیری نمی‌کند نمونه‌هایی از میس‌اینفورمیشن‌ها هستند که توجه افراد زیادی را به خود جلب کردند و کادر پزشکی را به زحمت انداختند یا می‌اندازند.
4) میس‌اینفورمیشن برایتان بی‌فایده است
اگر می‌خواهید سهام یک شرکت را بخرید، باید مقالات دقیقی را درمورد آن شرکت بخوانید تا بتوانید عاقلانه سرمایه‌گذاری کنید. اگر قصد رأی‌دادن در یک انتخابات را دارید، باید اطلاعات معتبر و واقعی را درمورد نامزدها بخوانید تا بتوانید به فردی که بهترین نمایندۀ ایده‌ها و عقاید شماست رأی دهید.
اخبار جعلی ممکن است احساسات شما را در کوتاه‌مدت تحت‌تأثیر قرار دهند، اما درنهایت برای درآوردن پول یا تبدیل دنیا به مکانی بهتر برای زندگی، به شما کمک نمی‌کنند.
چطور مانع انتشار میس‌اینفورمیشن بشویم؟
8 روش زیر به شما کمک می‌کند انواع میس‌اینفورمیشن را سریع‌تر تشخیص دهید و از پخش‌شدن آن جلوگیری کنید:
- منبع اولیه را زیر نظر بگیرید: به این موضوع که اطلاعاتی که می‌بینید برای اولین بار از چه منبعی منتشر شده است مشکوک شوید.
- کمی عمیق‌تر شوید: برای اینکه بیشتر متوجه شوید اطلاعات چقدر درست بوده است، به غیر از تیتر، حتماً متن را هم تا انتها بخوانید. متأسفانه بعضی از تیترها فقط برای جذب خواننده منتشر می‌شوند و جزئیات محتوا تفاوت فاحشی با تیتر استفاده‌شده دارد.
- به اسم نویسنده نگاه کنید: حتماً توجه کنید که چه نویسنده‌ای محتوا را منتشر کرده است. آیا این نویسنده معروف است؟ آیا مطلب خود را در سایتی معتبر منتشر کرده است؟ آیا اصلاً این نویسنده وجود خارجی دارد؟ آیا از این نویسنده قبلاً هم مطلبی منتشر شده است؟
- منابع الحاقی را چک کنید: بعضی از اطلاعات نادرست به همراه خود لینک‌های مختلفی را به‌عنوان منبع دارند. روی لینک‌ها کلیک کنید و ببینید که آیا این لینک‌ها واقعی هستند و به سایت‌های معتبری برمی‌گردند.
- ببینید با یک جک طرف هستید یا نه: اگر در نگاه اول یا دوم متوجه شدید که محتوا زیادی عجیب و غریب است و با منطق جور درنمی‌آید، به واقعی‌بودن آن شک کنید. این احتمال را در نظر بگیرید که منتشرکنندۀ اولیۀ محتوا قصد داشته تا از استعداد طنزش استفاده کند.
- ناخودآگاه را دست‌کم نگیرید: همۀ ما درنهایت با زاویۀ دید خودمان به اتفاقات دنیا نگاه می‌کنیم؛ بخش بزرگی از این زاویۀ دید به ناخودآگاه ما برمی‌گردد و ناخودآگاه به مسائل، جانبدارانه نگاه می‌کند.گاهی‌اوقات اطلاعاتی که دریافت می‌کنیم غلط است، ولی چون به‌شکلی ناخودآگاه به بعضی از وقایع و افراد دیدی جانبدارانه داریم، تصمیم می‌گیریم که اطلاعات غلط را باور کنیم و از عدالت دور می‌شویم.
- تاریخ محتوا را چک کنید: بعضی از محتواهای قدیمی به فراخور اتفاقات سیاسی، اجتماعی، تاریخی و… دوباره روی بورس قرار می‌گیرند، در‌حالی‌که ارزش اطلاعاتی ندارند؛ درنتیجه پیشنهاد می‌کنیم قبل از انتشار محتوا حتماً چک کنید که آن محتوا مربوط به چه زمانی است.
- از یک متخصص کمک بگیرید: مثل هر چیز دیگری، دنیای اطلاعات و اخبار هم متخصصان مربوط به خود را دارد. برای چک‌کردن درست بودن یا نبودن اطلاعات از آن‌ها کمک بگیرید. برای مثال، اگر با خبری پزشکی یا حقوقی برخورد کردید که از صحت آن مطمئن نبودید، حتماً از یک وکیل یا پزشک خبره راجع به میزان واقعی‌بودن آن سؤال بپرسید.
نتیجه‌گیری
احتمالاً با خواندن این مطلب به‌طور کامل در جریان قرار گرفته‌اید که جدای از نیتی که پشت انتشار و بازنشر میس‌اینفورمیشن قرا گرفته است، چقدر این نوع از اطلاعات ظرفیت این را دارند که کار را به جاهای باریک برسانند.
ممکن است و کاملاً حق می‌دهیم که گاهی‌اوقات افراد نتوانند میس‌اینفورمیشن را تشخیص دهند؛ ولی دانستن ویژگی‌های آن باعث می‌شود هر محتوایی را باور نکنند یا به آن واکنش لحظه‌ای نشان ندهند.